KLM, de Duitse chartermaatschappij

Vanochtend vroeg ging de telefoon. Mijn grootvader die belde om te zeggen dat de KLM nazi's naar Argentinië vervoerd had. Dat bleek uit een reportage van het televisieprogramma Netwerk. Het eerste wat ik dacht; dat ik heb ik eerder gehoord. Mijn docent Argentijnse Geschiedenis in Leiden, Hans Vogel, vertelde al dat de KLM een luchtbrug opzette tussen Argentinië en Europa om vluchtende Nazi's in de veilige armen van generaal Perón te bezorgen. Dat was in 2002. Zelfs toen was het nieuws al oud, want kennelijk heeft de Amerikaanse senator Alfonse D'Amato al in 1996 zoveel beweerd.

Dat laatste hoorde ik net pas, nadat ik belde met de man die in de Netwerk-reportage commentaar geeft, luchtvaarthistoricus Marc Dierikx. (Omdat ik tegenwoordig van twee walletjes eet - ik werk ook als redacteur bij de Buenos Aires Herald - is nieuws uit Nederland met een Argentijnse lading even interessant). De onderzoeker van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis trof ik thuis aan in Brabant. Ik vroeg hem hoe dat zat met die vluchten en waarom dit nieuw is.

Het gaat er om, aldus Dierikx, dat het onderzoek van Netwerk aantoont dat de KLM wist met wat voor passagiers ze te maken had. Duitsers die het land niet mochten verlaten omdat ze door de Geällieerden werden gezocht. Sterker nog, de KLM zou de Zwitserse overheid hebben verzocht Duitsers met een reisverbod toch naar Argentinië te laten reizen. Daar komt bij dat de Amerikaanse regering de KLM meerdere malen gewaarschuwd heeft dat ze nazi's hielp vluchten. Die waarschuwingen werden genegeerd. Bovendien weigerde de Koninklijke Luchtvaartmaaschappij inzicht te geven in de passagierslijsten.

"KLM was in die tijd bezig met een expansionistisch beleid", vertelde Dierikx over de Skype. "Het was de tijd van [Albert] Plesman die van KLM een van de drie grootste luchtvaartmaatschappijen van de wereld wilde maken. Tegen die achtergrond werden alle overwegingen ondergeschikt gemaakt aan nieuwe routes."

Tegelijkertijd zou het KLM kantoor in Buenos Aires zowat door voormalige SS'ers zijn overgenomen. In 1949 sprak de Nederlandse ambassade in Argentinië in een brief aan de minister van Buitenlandse Zaken van het 'onwenselijke van een sterk Duits element bij de KLM-vertegenwoordiging' in Buenos Aires. De KLM zegt in de eigen archieven geen bewijzen te hebben gevonden voor verregaande betrokkenheid bij de vlucht van nazi's.

Het verhaal heeft één zwak punt. Niemand kan zeggen hoeveel foute Duitsers van deze route gebruik maakten. "De precieze aantallen zijn onbekend" vertelde Dierikx, en gaf zelf aan hoe lastig het is om te bepalen wie nou nazi is en wie niet. "Er zijn in die tijd ook duizenden Duitsers om economische redenen naar Zuid-Amerika gegaan" zei hij. Bovendien, zo legde hij uit, "de echte grote vissen zoals Mengele en Eichman gingen niet met het vliegtuig maar met een cruiseschip." De kans op detectie was veel kleiner bij het aanwal gaan tussen honderden anderen. In de Netwerk-reportage komen drie Duitsers met een reisverbod langs, alle drie zijn ze al overleden. Nabestaanden bevestigen wel dat ze waarschijnlijk met de KLM hier zijn gekomen.

Netwerk deed in Buenos Aires een beroep op Uki Goñi, historicus en journalist (oud Buenos Aires Herald!). Hij schreef een boek over de manier waarop generaal Perón nazi's naar Argentinië haalde - The Real Odessa (2003) - en beschreef daarin ook al de manier waarop KLM als luchtbrug tussen Zwitserland en Zuid-Amerika diende.

Iets anders aardigs aan het verhaal is de rol van VVD-kamerlid Van Baalen, die kamervragen over de zaak heeft ingediend. Van Baalen lijkt nu echt volledig gerehabiliteerd, nadat hij in 1998 door Vrij Nederland zowat zelf voor nazi werd uitgemaakt. Ik kan me nog herinneren dat er ophef onstond omdat hij in zijn Leidse tijd in de "Hitler Bunker" woonde, bij Pro Patria acht gaf en als kind een brief aan Joop Glimmerveen zou hebben geschreven. Dat van die brief is nooit bewezen en ik heb ook vrienden die aan Pieterkerkchoorsteeg 19 woonden - zij het een hele andere generatie. Maar goed, het is toch geestig om te zien dat Van Baalen nu voorop loopt in deze klopjacht op foute Duitsers. Hier boven is hij in oktober 2005 te zien bij het graf van generaal Simon Spoor die op Java sneuvelde met meer dan 6000 van zijn manschappen. Van Baalen hield toen een verhaal en de Telegraaf kopte "Eerherstel in hol van de leeuw." De foto is denk ik van correspondent Charles Sanders.